Hercegnovski Gornji grad
Impozantno kameno zdanje / tvrđava koja dominira predelom iznad Herceg Novog. Originalno ime joj je „Gornji grad“ mada je Novljani češće zovu „Španjola“. Na žalost, nije u zavidnom stanju shodno čemu je ne možemo smatrati turističkim lokalitetom. Ipak, ako je avanturizam deo vaše ličnosti, poseta Gornjem gradu, Španjoli je obaveza svakog gosta Herceg Novoga.
Na mjestu današnje, nekada se nalazila tvrđava Karla V. koju su turci srušili i na toim temeljima podigli novu tvrđavu na koju su bili veoma ponosni. Na tabli iznad ulaza , na arapskom jeziku, između ostalog piše: „A pjesnici koje put ovuda nanese, neka bi gledajući me, zanosno kliktali: da, krasna ti si, divna zgrado„… O tome svjedoči i natpis na tvrđavi: da ju je podigao, po Sultanovoj naredbi, Sulejman, sin velikog emira Sulejmana Hana.
Preciznije, Španjolu su Turci „reizgradili“ oko 1539. – 1548. godine, na mestu gdje su je prvobitno izgradili Španci nakratko osvojivši grad 1538. – 1539. godine.
Bilo je to, kažu Novljani ovako: Flota španskog admirala Andrea Dorije iznenada se ukotvila pod Novim juna daleke 1538. godine. Već sutradan Turci su predali grad Špancima, koji tu ostaviše garnizon od 6 000 vojnika. Uočivši značaj utvrđenja koje dominira nad gradom, na najvišoj koti, Španci su odmah započeli popravku bedema. Samo devet meseci kasnije, u julu 1539. godine, turski admiral Hajredin Barbarosa sa ogromnom flotom ponovo osvaja grad, nakon duge i teške borbe…
Tvrđava je zajedno sa Bokom 1687. godine bila i pod vlašću Mlečana sve do propasti Republike 1797. godine. U tom periodu je na bakrorezima Španjola označena kao Fortezza superiore, ili F. di Gornigrad u Koronelija (1687) odnosno kao Castello u Mortiera (XVIII vijek).
Španjola je imala presudnu ulogu i u odbrani Herceg Novog od Napoleonovih trupa 1806. god.u toku borbi u dolini Igala, gdje je dejstvovalo četiri hiljade Ruskih vojnika uz podršku ruskih topova sa Španjole. U toku ovih borbi Francuzi su zauzeli Stari grad i stigli sve do Španjole u koju se se povukle kombinovane Crnogorsko-Ruske trupe, ali nisu mogli da je osvoje.
1807. godine Rusi Boku ipak predaju Francuzima koji Španjolu zatiču u zavidno dobrom stanju jer su je Rusi obnovili. U posjedu francuza Španjola ostaje do 1814. godine kada Novi i cijela Boka potpadaju pod vlast Austrije. Sredinom XIX vijeka, 1853. godine, izgradnjom tvrđave „Mamula“ na ostrvu Lastavica i tvrđave „Arza“ na poluostrvu Luštica te forta Prevlaka na Prevlaci, Španjola gubi strateški položaj ali i dalje igra bitnu ulogu u odbrani Boke svojim dominantnim položajem.
Ipak, njen značaj nije bitno opao zbog strateških prednosti lokacije na kojoj se nalazi odakle dominira ulazom u Bokokotorski zaliv. Sa nje se pruža široki vidokrug na grad i zaliv.
Španjola je uvek imala svojstvo utvrđenja vojnog karaktera, sve do početka 20. vijeka. U drugom svjetskom ratu, neko je vreme bila zatvor. Postoji pretpostavka da je Španjola podzemnim tunelom bila povezana sa Donjim gradom, današnjim Starim gradom.